یاد بود هفتمین سال فقدان دکتر محمود روح الامینی – 6 مردم شناسیِ مردم شناسی در ایران – 3

ارسال به

یاد بود هفتمین سال فقدان دکتر محمود روح الامینی – 6

مردم شناسیِ مردم شناسی در ایران – 3

 دکتر محمود روح الامینی ، و نخستین دستیارش در امور پژوهشی در نیمه نخست دهه 1350 ، یعنی نویسنده حاضر ، با روزنامه نگاری و مجله نویسی بیگانه نبودند ، سوابقی هرچند مختصر در روزنامه نگاری غیر حرفه ای داشتند و همین مختصر کافی بود که بدانند اصول توصیف یا گزارش نویسی در مطبوعاتِ معتبر با اصول توصیف در مردمشناسی ، یا در واقع مردمنگاری ، یکی است و مثلا" پاسخ به ادوات استفهامی است . به این ترتیب مسئله ضعف توصیف در مردم شناسی که بنیان آن را سست می کرد نه تنها در مردمنگاری ، بلکه در تدریس ادبیات ، به ویژه آئین نگارش ، در ایران بود که استادان آن چون از روشهای مقبول جهانی بی اطلاع بودند به جای آموختن آنها و آنگاه آموزش دادنشان همچنان که متداول بود و به مصداق « گر به گردش نمی رسی برگرد » به آنان اتهام غربی بودن وارد ساخته دانشجویان را از پیشرفته ترین روشهای توصیف جهانینه تنها بی بهره که غالبا" روگردان می نمودند .

به علاوه خود بزرگ بینی یا تکبر و اتنوسانتریسم علمی ؟ نیز در این مسئله بی تاثیر نبود . اهالی برخی از رشته های تحصیلی در یک قیاس مع الفارق ، رشته ی خود را با سایر رشته ها قیاس کرده خود را ارزشمند تر می پنداشتند و همین که نویسنده حاضر با موافقت دکتر روح الامینی به عنوان سرپرست بخش پژوهشی مردم شناسی و رئیس گروه انسانشناسیِ دانشکده علوم اجتماعی و تعاون دانشگاه تهران در سال 1350 خواست دستور العملی از « روش استفاده از ادوات استفهانی در مردمنگاری » تهیه و در اختیار دانشجویان رشته مردم شناسی قراردهد با مخالف نیمی از اعضاء گروه انسان شناسی مواجه شد ؛ بخصوص که سایر رشته ها مثل رشته جامعه شناسی خود را رقیب می دانستند و ممکن بود این موضوع را ابزار کوچک شمردن امور مردم شناسی نزد دانشجویان دانشکده و قرار دادن آن در ردیف رشته روزنامه نگاری قلمداد کنند .

رقابتی ناموجه و بی دلیل که ( به جای تعاون ) بین رشته های علوم اجتماعی وجود داشت از مهمترین دلایل عدم توفیق کافی و حتی توفیق لازم مردم شناسی دانشگاهی در ایران به شمار می رفت .

• برچسب ها: تاریخ مردم شناسی در ایران، منابع مردم شناسی ایران، دکتر محمود روح الامینی، توصیف در مردم شناسی، اتنوسانتریسم علمی، رقابت ناسالم، روش استفاده از ادوات استفهامی در ( مردمنگاری ) توصیفات مردم شناختی،  

یاد بود هفتمین سال فقدان دکتر محمود روح الامینی – 5 مردم شناسیِ مردم شناسی در ایران - 2

ارسال به

یاد بود هفتمین سال فقدان دکتر محمود روح الامینی – 5

مردم شناسیِ مردم شناسی در ایران - 2 

در سال 1347 که دکتر محمود روح الامینی به استخدام دانشگاه تهران ، در گروه آموزشی علوم اجتماعی ، در آمد و شروع به تدریس مردم شناسی نمود مطالبی که در مطبوعات ، بخصوص مطبوعات باصطلاح علمی ، چاپ شده بودند و چاپ می شدند نزد عموم مردم و حتی اکثر قریب به اتفاق دانشجویان رشته علوم اجتماعی به صرف چاپ و منتشر شده بودن و بخصوص نویسنده ای مشهور و بنابر این موجٌه داشتن ، دارای اعتبار می نمودند و این موضوع غالبا" وی را در مقابل دانشجویانی قرار می داد که یا چندان علاقه ای به آموزش دیدن واقعی و جدٌی گرفتن کار نداشتند ! ؛ یا اینکه به وضع موجود در نوع برخورد با مطالب مردم شناختی « عادت » کرده بودند .

وی مردم شناسی را بسیار بیش از آنکه در حفظ تئوریهای آن بداند در دانستن روش آن ، و در این مورد نیز رعایت فرایند تولید ، توزیع و مصرف مثلا" هرکالا یا هر خدمت ، و... می دید ؛ تا مطالعه گران ایرانی به آنجا برسند که موضوع مورد مطالعه خود را مشمول این یا آن نظریه ببینند و بطن مردم شناسی را در عمل درک کنند ؛ چه بسا خود ، بدور از پیروی از مردم شناسان اکثرا" غربی ، به نوعی نظریه برسند و مردم شناسی مکتب ایرانی را ، که برخاسته از مردم ایران باشد ، پدید آورند . امٌا جدٌی نگرفتن کار توسط دانشجویانی که تقریبا" به تمامی تحصیلات و از آنجمله تحصیل مردم شناسی را در محفوظات می دانستند و سالهائی مدید به آن عادت کرده بودند آموزش مردم شناسی به آنها را دشوار و حتی بسیار دشوار می ساخت .

روح الامینی که از طرفی خود یک ادیب و صاحبنظر درآئین نگارش بود و از طرفی دیگر سالهائی مدید به عنوان متخصص تکنولوژی سنتی در « موزه انسان » پاریس به عنوان یکی از بزرگترین مراکز مردم شناسی جهان ، فعالیت کرده بود در اموزش های عملی به دانشجویان اصل را ، لااقل ، بر رعایت فرایند تولید قرار می داد و اکثرا" از همینجا متوجٌه ذهنی بودن نوشته های دانشجویان مردم شناسی می شد . در دهه 1350 و نیمه نخست دهه 1360 نه تنها دانشجویان مردم شناسی ، بلکه نویسندگانی مشهور و بسیار مشهور در حوزه موضوعات مردم شناسی ایران ، به مسامحه در مطالعات و « ذهنی نگاری » به جای مشارکت مستقیم در فرایند تولید ، یا لااقل مشاهده مستقیم ، و نگارش بر اساس آن ، عادت کرده بودند .

در سال 1347 که دکتر محمود روح الامینی به استخدام دانشگاه تهران ، در گروه آموزشی علوم اجتماعی ، در آمد و شروع به تدریس مردم شناسی نمود مطالبی که در مطبوعات ، بخصوص مطبوعات باصطلاح علمی ، چاپ شده بودند و چاپ می شدند نزد عموم مردم و حتی اکثر قریب به اتفاق دانشجویان رشته علوم اجتماعی به صرف چاپ و منتشر شده بودن و بخصوص نویسنده ای مشهور و بنابر این موجٌه داشتن ، دارای اعتبار می نمودند و این موضوع غالبا" وی را در مقابل دانشجویانی قرار می داد که یا چندان علاقه ای به آموزش دیدن واقعی و جدٌی گرفتن کار نداشتند ! ؛ یا اینکه به وضع موجود در نوع برخورد با مطالب مردم شناختی « عادت » کرده بودند .

وی مردم شناسی را بسیار بیش از آنکه در حفظ تئوریهای آن بداند در دانستن روش آن ، و در این مورد نیز رعایت فرایند تولید ، توزیع و مصرف مثلا" هرکالا یا هر خدمت ، و... می دید ؛ تا مطالعه گران ایرانی به آنجا برسند که موضوع مورد مطالعه خود را مشمول این یا آن نظریه ببینند و بطن مردم شناسی را در عمل درک کنند ؛ چه بسا خود ، بدور از پیروی از مردم شناسان اکثرا" غربی ، به نوعی نظریه برسند و مردم شناسی مکتب ایرانی را ، که برخاسته از مردم ایران باشد ، پدید آورند . امٌا جدٌی نگرفتن کار توسط دانشجویانی که تقریبا" به تمامی تحصیلات و از آنجمله تحصیل مردم شناسی را در محفوظات می دانستند و سالهائی مدید به آن عادت کرده بودند آموزش مردم شناسی به آنها را دشوار و حتی بسیار دشوار می ساخت .

روح الامینی که از طرفی خود یک ادیب و صاحبنظر درآئین نگارش بود و از طرفی دیگر سالهائی مدید به عنوان متخصص تکنولوژی سنتی در « موزه انسان » پاریس به عنوان یکی از بزرگترین مراکز مردم شناسی جهان ، فعالیت کرده بود در اموزش های عملی به دانشجویان اصل را ، لااقل ، بر رعایت فرایند تولید قرار می داد و اکثرا" از همینجا متوجٌه ذهنی بودن نوشته های دانشجویان مردم شناسی می شد . در دهه 1350 و نیمه نخست دهه 1360 نه تنها دانشجویان مردم شناسی ، بلکه نویسندگانی مشهور و بسیار مشهور در حوزه موضوعات مردم شناسی ایران ، به مسامحه در مطالعات و « ذهنی نگاری » به جای مشارکت مستقیم در فرایند تولید ، یا لااقل مشاهده مستقیم ، و نگارش بر اساس آن ، عادت کرده بودند .

• برچسب ها: تاریخ مردم شناسی در ایران، منابع مردم شناسی ایران، دکتر محمود روح الامینی، مردم شناسی ایرانی، ارزشیابی منابع، عادات تحصیلی دانشجویان، ذهنی گرائی،  

یاد بود هفتمین سال فقدان دکتر محمود روح الامینی – 4 مردم شناسیِ مردم شناسی در ایران - 1

ارسال به

یاد بود هفتمین سال فقدان دکتر محمود روح الامینی – 4

مردم شناسیِ مردم شناسی در ایران - 1

یکی از مهم ترین مسائل مردم شناسی در دهه های قبل از انقلاب اسلامی این بود که می توانست به آسانی ابزار شهرت و وجهه ی اجتماعی هرکسی قرار بگیرد . کسانی که دستی به قلم داشتند به گردآوری فولکلور ، آداب و رسوم و ... می پرداختند ؛ و مهم این بود که یادداشتهای خود را در کتاب یا نشریه ای ادواری به چاپ برسانند . چون همین که چاپ و منتشر می شد ، تقریبا" هرچه که باشد ، اعتبار می یافت ! و اصطلاح « چاپچی » یعنی کسی که با چاپ کردن موضوع یا واقعه ای نادرست آنرا اعتبار می بخشد از اینجا ناشی می شد . حال آنکه هر ناشری متخصص در مردم شناسی ، فولکلور ، و نظایر آنها نبود که مطالب مردم شناختی را پس از ارزشیابی و درصورت ارزش لازم را داشتن ، یا با حکٌ و اصلاح و تصحیح و تکمیل ، چاپ و منتشر کند ؛ و از این رو تقریبا" هرکسی به یادداشت و انتشار مطالبی مردم شناختی ، بخصوص در مطبوعات می پرداخت . به گفته ی یکی از مدیران مطبوعات علمی بنام دکتر حسین آیدین ، هرکس که روابط بهتری با مطبوعات داشت میتوانست مردم شناس و مردم شناس بزرگتری هم محسوب شود ...

دکتر محمود روح الامینی معتقد بود که همین « نوشته ناقص » ، خود یک سرنخ یا قدم اولٌیه است که میتوانه پایه و مایه تصحیح و تکمیل بعدی قرارگیرد و خدمتی به ثبت و ضبط لااقل میراث فرهنگی باشد .

دیگرانی ، مثل پروفسور محسن هشترودی ، استاد محمد پروین گنابادی و انجوی شیرازی معتقد بودند که بیشتر این مطالب مورد تصحیح و تکمیل بعدی قرار نمی گیرند ، به صورت ناقص و غلط در فرهنگ باقی میمانند و بنابر این ضررهائی بیش از منافع می یابند .

پروفسور هشترودی ، استاد پروین گنابادی و انجوی شیرازی ادعای مردم شناس بودن نداشتند و فعالیت های خود را بیشتر در دایره فولکلور ، بخصوص ادبیات شفاهی ، می دیدند . امٌا در آن دوره تعداد بسیار زیادی از متخصصان سایر علوم و مشاهیر بنا به علاقه شخصی ، عرق وطن ، آسان بودن کار و امکان انتشار و بهره برداری سریع و وسیع ، و نظایر اینها به نگارش موضوعات مردم شناختی و اکثرا" چاپ در مطبوعات می پرداختند که کیفیت کار آنان چندان بیشتر از کیفیتِ کار عوام در این امور نبود ؛ و مضرٌات اینگونه نوشته ها بخصوص از نیمه دهه 1350 و تدریس « مردم شناسی » در رشته تحصیلی علوم اجتماعی دانشگاه تهران آشکار می شد که دانشجویان چنان نوشته هائی را حجٌت قرار می دادند و در مباحثه با استادان خود تکیه کلامشان این بود که :

در فلان نشریه چاپ شده است !

نوشته ی فلان نویسنده یا استاد شهیر ( در رشته ای غیر مردم شناسی ) است !

و فراتر از این در زمانی بود که نویسنده یا استادی که خود تحصیلکرده ی رشته مردم شناسی نبود و حتی منابعی علمی در این رشته را مطالعه نکرده بود به نگارش دستور العمل نگارش موضوعات مردم شناسی و انتشار آن در مطبوعات پر تیراژ می پرداخت .

از مواردی که دکتر محمود روح الامینی ، استادی بسیار بسیار خونسرد ، ممکن بود به برخورد با دانشجوی مخاطب خود برسد وجود همین مسئله بود ؛ بخصوص که حدود ده سال خارج از ایران ، در فرانسه ، زندگی کرده فراموش کرده بود که ایرانیان ، شاید بیش از مردمان دیگر ، خود را همه فن حریف و متخصص در تمام امور می دانند ! و چه بسا خود را استاد مردم شناسی هم می شمارند :

مردم شناسی مردم شناسی در ایران !

• برچسب ها: تاریخ مردم شناسی در ایران، منابع مردم شناسی ایران، دکتر محمود روح الامینی، مطبوعات ادواری، ارزشیابی منابع، پروفسور هشترودی، محمد پروین گنابادی،  

یاد بود هفتمین سال فقدان دکتر محمود روح الامینی - 3

ارسال به

یاد بود هفتمین سال فقدان دکتر محمود روح الامینی - 3 

( تاریخ مردم شناسی در ایران – ضمیمه تاریخ مردم شناسی در ایران - عصر پهلوی )

شاید بزرگترین مرجعی که در ایران ، و بمنظور جلب خواننده هرچه بیشتر ، یا حتی به دلیل کمبود مطالب دیگر ، موضوعات مردم شناختی را عجیب و غریب معرفی کرده است روزنامه ها و مجموعا" مطبوعات ادواری بوده باشند که از اواسط حکومت قاجاریان ، قریب به 170 سال پیش از این منتشر شده اند . نخستین روزنامه ها چون کاغذ اخبار ، وقایع اتفاقیه که بعدا" روزنامه  دولت عَلیٌه ایران نامیده شده است ، و... محلی به این منظور نداشته اند ؛ لیکن با رونق نشریات ادواری و افزایش حجم آنان اینگونه مطالب نیز به آنها اضافه شده در دهه های 1340 و 1350 ( مثلا" در هفته نامه ی فردوسی ) به اوج رسیده است .

مجموعا" مطالب مردم شناختی نزد مطبوعات فارسی :

کمکی به تکمیل صفحات نشریات بوده است

جذٌاب ، وجالب توجٌه خواننده و بنابر این خواننده – خریدار بوده است

مطلوب و سرگرم کننده ....

و طبیعی است که به منظور جلب توجٌه هرچه بیشتر خواننده – خریداران به مطالب « عجیب » ، تمسخر آمیز و مورد انتقاد ، و ... که « خرافه » نامیده می شده اند ( از نوع مطالب کتاب کلثوم ننه ) ، و به گمان آنان ارزش کتاب شدن یا حتی مقاله علمی شدن را نداشته اند ، روی آورده اند ؛ و قصد فقط معرفی واقعی و دقیق عقاید و آداب و عادات و رسوم مردم نبوده است .

نویسندگان چنین مطالبی خود غالبا" از عوام بوده در نگارش آنها از روشی علمی استفاده نمی کرده اند و از اینجهت هزاران مطلب مردم شناختی که در مطبوعات یک قرن و نیم اخیر ایران درج شده اند دارای ارزش علمی و شرایط قرارگرفتن به عنوان منابع مردم شناسی نمی نمایند . حال آنکه ، به گفته دکتر محمود روح الامینی ، میتوانند « فهرست موضوعات – چک لیست » یا باصطلاح مورد کاربردِ مکررِ وی « سرنخ » هائی بوده باشند که بخش اعظم عناوین موضوعات مردم شناسی ایران را پوشش می دهند (1) .

مسلما" مطالبی مردم شناسانه هم در مطبوعات علمی و باصطلاح وزین چون پیام نو – تلاش – جهان نو – خوشه – راهنمای کتاب – سخن – کتاب هفته – کاوش – کاوه – مسائل ایران – نشریات دانشکده ها – وحید - یغما و... منتشر شده اند ؛ و حتی مطبوعاتی تحت عناوین « مردم شناسی » ، « نامه علوم اجتماعی » ،« هنر و مردم » ، « کتاب هفته » ، و.... وجود دارند که مطالب بسیار معتبر تری ارائه داده اند و متاسفانه مورد کتابنگاری در خدمت دانشجویان و پژوهشگران مردم شناسی قرار نگرفته اند .

این مهم به کمک دانشجویان و تحت عنوان کارعملی آنان تا حدودی بسیار زیاد امکانپذیر است

• برچسب ها: تاریخ مردم شناسی در ایران، منابع مردم شناسی ایران، دکتر محمود روح الامینی، مطبوعات ادواری، کتابنگاری موضوعی، سرنخ، فهرست موضوعی مردم شناسی ایران،